Prof. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska

Farmaceutyki pomocne w rzuceniu nałogu palenia

Nie ulega wątpliwości, że palenie papierosów ma niekorzystny wpływ na nasz organizm. Stanowi ono jeden z głównych i najbardziej rozpowszechnionych, zdefiniowanych czynników ryzyka wielu chorób, który można wyeliminować.
Obecnie przypisuje się dość duże znaczenie „rozmowie lekarza, farmaceuty z pacjentem” i motywowaniem go do zaprzestania palenia oraz jak najdłuższego utrzymania abstynencji. Jednak poza „rozmową” stosuje się także leczenie farmakologiczne, jako pomoc dla pacjenta w rzuceniu palenia, a szczególnie w celu złagodzenia objawów abstynencyjnych.

W Polsce lekami pierwszego wyboru w leczeniu uzależnienia od nikotyny są nikotynowe terapie zastępcze (guma nikotynowa i plastry zawierające nikotynę) oraz bupropion SR. Dość popularnymi lekami pomagającym w walce z uzależnieniem są także wareniklina oraz cytyzyna. Wybór leku jest zazwyczaj wynikiem występowania przeciwwskazań i preferencji, a także indywidualnych cech pacjenta. Większość proponowanych pacjentom metod farmakologicznych wspomagających zaprzestanie palenia ma charakter objawowy, a nie przyczynowy, i służy głównie złagodzeniu objawów związanych z rzuceniem nałogu.

Jednym z ważniejszych osiągnięć w leczeniu uzależnienia od nikotyny było wprowadzenie pod koniec lat siedemdziesiątych nikotynowej terapii zastępczej, której celem jest dostarczenie do organizmu uzależnionego  nikotyny w dawce kontrolowanej, aby zmniejszyć objawy abstynencji i pozwolić mu skoncentrować się na zmianie zachowań i nauczeniu się życia bez używania papierosów.

Pierwszym lekiem zaliczanym do grupy leków nikotynowej terapii zastępczej, który pojawił się na rynku farmaceutycznym była guma nikotynowa. Nikotyna z gum nikotynowych wchłania się przez błonę śluzową policzków, osiągając maksymalne stężenie we krwi po ok. 30 minutach. Należy ją żuć powoli, aż do pojawienia się pierwszego smaku po czym wskazane jest umieszczenie jej między policzkiem a dziąsłem, co umożliwia zaabsorbowanie nikotyny. Gumę należy na przemian żuć i wkładać między policzek a dziąsło, aż do zaniku jej smaku (ok. 30 minut). Pacjentom zaleca się żucie co najmniej jednego kawałka gumy co 1 – 2 godziny. Czas trwania kuracji wynosi 1-3 miesięcy. Gumy nikotynowe nie powinny być stosowane przez pacjentów zaraz po  przebytym zawale serca, z  zaburzeniami rytmu serca oraz ostrożnie u chorych z niestabilną chorobą wieńcową. Działania niepożądane, często łagodne i przejściowe, obejmują: suchość w ustach, dyspepsję, czkawkę, zgagę, nudności, bóle głowy. Obecnie dostępne są dwie dawki gum nikotynowych (2mg i 4mg), które pomagają zdecydowanym pacjentom rzucić palenie.

Kolejną formą nikotynowej terapii zastępczej są plastry zawierające nikotynę, które jednak różnią się zasadniczo od gumy nikotynowej farmakokinetyką, gdyż stężenie nikotyny we krwi wzrasta stopniowo przez sześć do dziesięciu godzin. Ponadto, plastry muszą być stosowane ściśle według harmonogramu. Aplikuje się je raz dziennie, rano, zaraz po przebudzeniu, w górnych części ciała zazwyczaj na szyi lub przedramieniu. Kurację rozpoczyna się od plastra zawierającego większą dawkę nikotyny, a następnie stopniowo zmniejsza się jej dawkę. Niestety u ok. 50% pacjentów występują działania niepożądane pod postacią miejscowych odczynów skórnych, które mogą być przyczyną zaprzestania kuracji. Plastry nikotynowe występują w formach do noszenia przez 16 lub 24 godziny.

Najnowszym osiągnięciem na rynku dostarczania nikotyny osobom, które dążą do zaprzestania palenia jest elektroniczne urządzenie, które ma być mniej szkodliwą alternatywą dla tradycyjnych papierosów. Podgrzewa ono tytoń bez jego spalania, wytwarzając aerozol, który wg producenta ma 90% mniej szkodliwych substancji niż dym papierosowy. Palacz ma kontakt z prawdziwym tytoniem, ale nie wdycha całej palety szkodliwych substancji poza nikotyną, podobnie jak, do otoczenia nie trafia szkodliwy dym tytoniowy.

Bupropion, lek wyłącznie na receptę, należy do grupy atypowych leków przeciwdepresyjnych, który uznany został za lek I rzutu, służący do leczenia uzależnienia od tytoniu. Mechanizm działania bupropionu sprowadza się do jego zdolności do blokowania wychwytu zwrotnego dopaminy i noradrenaliny w mózgu, przez co zastępuje działanie odstawionej nikotyny. O zastosowaniu bupropionu decyduje lekarz, który  pacjentowi  zdecydowanemu na taką kurację musi przekazać wszystkie informacje o działaniach niepożądanych leków oraz o zachowaniach ostrożności w czasie terapii.

Na rynku aptecznym istnieją również inne leki nikotynowej terapii zastępczej, takie jak wareniklina będąca wybiórczym, kompetycyjnym agonistą receptorów nikotynowych. Jak wykazano, wareniklina zwiększa szanse zaprzestania palenia i trwałą abstynencję przez rok.  Podawanie warenkliny powinno odbywać się pod kontrolą lekarza i na jego zlecenie, gdyż lek oddziaływuje na OUN i może powodować zmiany nastroju, od  depresyjnego do pojawienia się nawet myśli samobójczych. Szczególnie ostrożnie należy stosować u pacjentów z obniżonym nastrojem.

Lekiem OTC jest cytyzyna, naturalny alkaloid otrzymywany z nasion Złotokapu Zwyczajnego. Leczenie cytyzyną rozpoczyna się 5 dni przed terminem rzucenia palenia, jednak pacjenci w okresie poprzedzającym początek jego przyjmowania powinni zmniejszać liczbę wypalanych papierosów. O długości terapii, jak i możliwych działaniach niepożądanych i objawach ubocznych pacjentów winni informować dobrze do takich zadań farmaceuci.

Palaczom zdecydowanym podjąć „walkę” z nałogiem rynek farmaceutyczny oferuje również preparaty nikotyny w postaci inhalatorów wziewnych czy pastylek do ssania. Który preparat wybierze pacjent w dużej mierze zależy od niego, najważniejsze, aby podjął decyzję psychiczną o rzuceniu nałogu.

Na koniec warto powiedzieć kilka słów o e-papierosach, które też nie są obojętne dla zdrowia, a pojawiające się coraz to nowe badania sugerują, że ich niekontrolowane palenie (w przekonaniu wielu osób, to nie-papierosy klasyczne, czyli bezpieczne!) może generować również szkodliwe dla zdrowia substancje.

Prof. dr hab. n. med. Małgorzata Kozłowska-Wojciechowska

Kierownik Zakładu Farmacji Klinicznej i Opieki Farmaceutycznej
Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego